Sản phẩm đổi mới sáng tạo đang bước vào kỷ nguyên mà giá trị cốt lõi không chỉ nằm ở tác phẩm gốc, mà ở quyền khai thác có thể mở rộng theo thời gian và không gian. Từ âm nhạc, phim ảnh, nhân vật hư cấu cho đến hình ảnh, thiết kế, nội dung số… tất cả đều có thể được chuẩn hóa quyền sở hữu, theo dõi doanh thu và phân phối quyền lợi cho các bên tham gia một cách minh bạch hơn nhờ công nghệ.
Với Việt Nam, nơi dân số trẻ và ngành giải trí – truyền thông tăng trưởng nhanh, đây là cơ hội đáng kể để nâng cấp chuỗi giá trị sáng tạo theo chuẩn quốc tế..
IP, film và nghệ thuật số – chúng ta đang nói về điều gì?
Bản quyền tác giả, quyền sở hữu trí tuệ, hình tượng nhân vật và thương hiệu, phim điện ảnh – truyền hình – web series, âm nhạc, podcast, video trực tuyến, cùng các tác phẩm số và tài sản sáng tạo dùng trong trò chơi hay thiết kế… đều là đối tượng quyền có khả năng khai thác lặp lại, ít hao mòn vật chất, dễ tiêu chuẩn hóa hợp đồng, có phạm vi phân phối toàn cầu. Khi được số hóa đúng cách, các đối tượng này thuận lợi hơn trong theo dõi doanh thu, kiểm tra nguồn dữ liệu và chia sẻ quyền lợi theo thỏa thuận.
Vì sao nên số hóa quyền khai thác IP/film?
Dòng tiền bản quyền có tính chu kỳ: Doanh thu có thể đến từ phòng vé, dịch vụ trực tuyến, quảng cáo, tài trợ, bán/remake, cấp phép nhân vật và sản phẩm đi kèm. Khi dữ liệu nguồn được đối soát tốt, việc chia sẻ quyền lợi theo thỏa thuận minh bạch hơn.
Mở rộng sự tham gia: Thay vì chỉ những nhà đầu tư chuyên nghiệp hoặc các hãng lớn, mô hình phân bổ quyền lợi theo hợp đồng có thể tạo điều kiện cho cộng đồng người hâm mộ và các nhà đồng hành quy mô nhỏ tham gia ở mức phù hợp năng lực tài chính, tùy thiết kế và tuân thủ quy định.
Tăng độ minh bạch: Dữ liệu từ rạp, nền tảng số và các kênh phân phối, nếu được chuẩn hóa và kiểm tra độc lập, sẽ giúp các bên theo dõi kết quả khai thác rõ ràng hơn.
Nâng tầm giá trị IP: Một bộ phim, nhân vật hay series khi có hồ sơ pháp lý – thương mại rõ ràng, có thể thuận lợi hơn trong giao dịch cấp phép, hợp tác, nhượng quyền, gọi vốn sản xuất… so với trước đây.
Lợi thế Việt Nam. Dân số trẻ, nhu cầu giải trí trực tuyến cao, hệ sinh thái studio tư nhân năng động là nền tảng thuận lợi để thử nghiệm các mô hình phân phối và quản trị doanh thu hiện đại với điều kiện bám sát pháp luật.
“Minh bạch không chỉ để ‘yên tâm’, mà còn để tối ưu vốn. Mọi điểm mù dữ liệu đều làm tăng chi phí vốn và bào mòn định giá IP.” — Eric Vương
Các mô hình triển khai có tiềm năng
Dưới đây là một số mô hình mà doanh nghiệp có thể tìm hiểu để ứng dụng trong tương lai, tùy thuộc khung pháp lý quy định. Việc lựa chọn mô hình nào cần đánh giá rủi ro pháp lý cụ thể, tham vấn chuyên gia.
a) Chia sẻ doanh thu bản quyền theo hợp đồng
Các bên thống nhất tỷ lệ phân chia từ những nguồn doanh thu được xác định rõ (ví dụ: rạp, nền tảng trực tuyến, quảng cáo, bản quyền). Cần thiết kế điều khoản minh bạch dữ liệu, quy trình đối soát và lịch thanh toán.
b) Chia sẻ lợi nhuận dự án
Phân bổ theo tỷ lệ vốn góp hay chi phí sản xuất, không bao gồm lợi nhuận cổ phần thuộc phạm vi điều chỉnh của pháp luật chứng khoán.
c) Quyền lợi cộng đồng/người hâm mộ
Cung cấp các đặc quyền phi tài chính như vé công chiếu, vé VIP, tham quan hậu trường, bình chọn hạng mục, vật phẩm sưu tầm số… Đây là hướng phù hợp để gắn kết fandom,
d) Cấp phép nhân vật/IP theo hạn mức
Cấp quyền sử dụng hình ảnh/nhân vật/thiết kế cho mục đích thương mại trong phạm vi, thời hạn, lãnh thổ xác định. Cần hệ thống quản trị cấp phép rõ ràng để bảo vệ cả bên cấp và bên nhận quyền.
Mô hình triển khai theo chuẩn quốc tế
Thẩm định pháp lý – quyền sở hữu. Kiểm tra tình trạng đăng ký, đối chiếu hợp đồng, đánh giá rủi ro tranh chấp.
Dự phóng doanh thu. Xây dựng mô hình dự báo dựa trên phòng vé, doanh thu trực tuyến, quảng cáo, hàng hóa đi kèm và thị trường quốc tế; gắn kịch bản tốt – cơ sở – thận trọng; tham chiếu chuẩn mực kế toán phù hợp.
Thiết kế cấu trúc sản phẩm. Xác định đối tượng được phân bổ quyền lợi, phạm vi và cơ chế thanh toán; kiểm soát ngưỡng tham gia tối thiểu; cơ chế chấm dứt, mua lại, chuyển nhượng.
Giới thiệu trên nền tảng kết nối. Niêm yết thông tin dự án, lưu ý tránh cam kết lợi nhuận; công bố rủi ro và chi phí đầy đủ.
Giám sát – đối soát – phân phối. Chuẩn hóa nguồn dữ liệu từ rạp/OTT/kênh phân phối; áp dụng quy trình đối soát độc lập; tự động hóa khâu thanh toán theo thỏa thuận khi đủ điều kiện.
Thanh khoản hợp đồng. Nếu cho phép chuyển nhượng, cần quy định điều kiện, quy trình KYC/AML, hạn chế chuyển nhượng (nếu có) và nghĩa vụ thuế.
Thực tiễn quốc tế
Nhiều dự án trên thế giới đã thử nghiệm việc số hóa quyền khai thác âm nhạc, OST phim, hay gây quỹ cho phim độc lập với sự tham gia của cộng đồng. Kết quả đa dạng theo từng mô hình, thị trường và giai đoạn, nhưng điểm chung là kỷ luật dữ liệu – minh bạch hợp đồng – quản trị kỳ vọng tài chính đóng vai trò quyết định. Khi trích dẫn số liệu cụ thể, cần sử dụng nguồn kiểm chứng đáng tin cậy và cập nhật.
Định hướng ứng dụng trong hệ sinh thái HVA – VFilms – FundGo Cinema
Với vai trò đơn vị nghiên cứu và phát triển mô hình cho nền kinh tế sáng tạo, HVA có thể phối hợp các đối tác như VFilms (sắp tới là FundGo Cinema) cùng những hạ tầng công nghệ phù hợp để:
- Thử nghiệm dự án phim có cơ chế chia sẻ doanh thu minh bạch, ưu tiên đặc quyền cộng đồng phi tài chính.
- Xây dựng bộ công cụ theo dõi dữ liệu doanh thu hợp nhất từ rạp và nền tảng số; thực hiện kiểm tra độc lập trước khi phân phối quyền lợi.
- Triển khai chương trình cấp phép nhân vật và IP theo hạn mức, tạo chuỗi giá trị xoay quanh nội dung gốc (sản phẩm đi kèm, trò chơi, nghệ thuật).
Phạm vi triển khai gói gọn trong mô hình thử nghiệm, R&D để kiểm chứng về tính hiệu quả, có nhiều tiềm năng triển khai chính thức trong tương lai theo khung pháp lý mới..
Lời kết
Việc “token hóa” theo đúng tinh thần của tiêu đề bài viết, hiểu một cách thận trọng là chuẩn hóa và số hóa quyền khai thác, từ đó cải thiện minh bạch dữ liệu và cách phân bổ quyền lợi trong ngành sáng tạo. Khi được thiết kế đúng luật, dự án phim, nhân vật, hay tác phẩm số có thể tiếp cận thêm nguồn lực, kết nối cộng đồng, và mở rộng vòng đời khai thác mà vẫn bảo vệ chủ thể quyền. HVA định hướng đồng hành cùng các đối tác như VFilms, FundGo Cinema… theo lộ trình thử nghiệm có trách nhiệm, ưu tiên an toàn pháp lý, chuẩn mực dữ liệu và quản trị minh bạch.
Chuỗi bài mang tính chia sẻ kiến thức – thông tin, không phải khuyến nghị đầu tư hay chào bán sản phẩm tài chính, không nhằm để phân tích hay dự đoán pháp lý mà tập trung chia sẻ về công nghệ, kinh tế, đầu tư. Các nội dung đề cập đến quy định, nếu có, sẽ được viết dựa trên các nguyên tắc pháp luật đã có, các phần chưa có quy định chi tiết sẽ được giải thích và đề cập dựa trên kinh nghiệm tại các quốc gia đã triển khai trên thực tế. Quý độc giả cần chủ động tìm đọc và nắm rõ chủ trương chính sách, khung pháp lý hiện hành của Việt Nam thông qua văn bản chính thống; đồng thời, cần tuân thủ khung pháp lý hiện hành và chỉ hoạt động khi được cấp phép cụ thể, thận trọng và có trách nhiệm với Nhà nước, cộng đồng, xã hội.
Vương Lê Vĩnh Nhân (Eric Vương)
Chủ tịch HĐQT
Công ty Cổ phần Đầu tư HVA
