Rủi ro thanh khoản là gì? Rủi ro thanh khoản là việc ngân hàng và những tổ chức tài chính không thể chuyển được tài sản thành tiền và trả nợ ngắn hạn.
Rủi ro thanh khoản là gì?
Rủi ro thanh khoản (Liquidity Risk) được coi là một trong ba rủi ro quan trọng nhất của ngân hàng thương mại. Rủi ro này xảy ra khi ngân hàng không có đủ tiền mặt và khả năng vay mượn cũng bị hạn chế, dẫn đến khó khăn trong việc đáp ứng nhu cầu rút tiền của khách hàng và các yêu cầu tiền mặt khác. Nói cách khác, rủi ro thanh khoản của ngân hàng xuất hiện khi ngân hàng không thể thực hiện các nghĩa vụ nợ ngắn hạn của mình.
Quản trị rủi ro thanh khoản là gì?
Quản trị rủi ro thanh khoản được định nghĩa thông qua ba yếu tố chính:
- Phát sinh khi ngân hàng không thể thực hiện các nghĩa vụ nợ ngắn hạn của mình.
- Đây là quá trình quản lý nhằm xác định, kiểm soát, phòng ngừa và giảm thiểu thiệt hại do rủi ro thanh khoản gây ra.
- Quản trị rủi ro thanh khoản không chỉ là trách nhiệm của các ngân hàng thương mại mà còn là nghĩa vụ của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam.
Nguyên nhân rủi ro thanh khoản
Nguyên nhân khách quan
- Biến động lãi suất: Mọi sự thay đổi về lãi suất đều ảnh hưởng đến dòng tiền gửi và vay của ngân hàng cũng như các tổ chức, doanh nghiệp. Khi lãi suất thay đổi, tâm lý của người gửi tiền cũng sẽ thay đổi, dẫn đến thay đổi hành vi và dòng tiền tương ứng.
- Chính sách tiền tệ: Ngân hàng Trung ương (NHTW) cần thực hiện các chính sách tiền tệ để quản lý cung tiền trong thị trường tài chính. Các công cụ tiền tệ như nghiệp vụ thị trường mở, tỷ lệ dự trữ bắt buộc, lãi suất chiết khấu và tái chiết khấu sẽ tác động đến hoạt động và khả năng thanh toán của các ngân hàng thương mại (NHTM) và doanh nghiệp.
- Các hoạt động đầu tư, kinh doanh: Hoạt động đầu tư thông minh và kinh doanh thường có chu kỳ. Ví dụ, vào cuối năm nhu cầu đầu tư, chi trả, thanh toán và giải ngân tăng cao (do doanh nghiệp trả lương, thanh toán nợ,…) làm gia tăng nhu cầu tiền mặt, gây áp lực lên thanh khoản của ngân hàng và doanh nghiệp.
- Biến động thị trường: Các yếu tố như khủng hoảng kinh tế, lạm phát cao và thậm chí tin đồn không chính xác có thể tạo ra áp lực lớn cho ngân hàng và doanh nghiệp. Những yếu tố này ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động sản xuất, kinh doanh, đầu tư của doanh nghiệp và các hoạt động cho vay của ngân hàng.
Ngoài ra, rủi ro thanh khoản của doanh nghiệp còn xuất phát từ các yếu tố khác như giá chứng khoán (khi khách hàng cầm cố cổ phiếu cho ngân hàng), rủi ro thị trường hàng hóa (khi giá giảm khiến người bán không thể trả nợ ngân hàng đúng hạn), thay đổi chính sách hàng hóa, thiên tai, rủi ro danh tiếng, rủi ro đạo đức của doanh nghiệp và nhiều yếu tố khác.
Nguyên nhân chủ quan
Các hoạt động nội bộ của doanh nghiệp và ngân hàng cũng có thể dẫn đến rủi ro thanh khoản. Ví dụ, khi ngân hàng vay mượn quá mức hoặc doanh nghiệp sử dụng các khoản tiền ngắn hạn để đầu tư dài hạn sẽ làm mất cân đối giữa thời hạn sử dụng vốn và nguồn vốn. Nếu lợi nhuận từ các khoản đầu tư không đủ để bù đắp chi phí bao gồm lãi suất phát sinh thì rủi ro thanh khoản sẽ xảy ra.
Tầm quan trọng của rủi ro thanh khoản là gì?
Đối với ngân hàng
Tầm quan trọng của rủi ro thanh khoản là gì? Khi ngân hàng mất khả năng thanh toán, họ buộc phải chấp nhận các khoản phí cao để có nguồn cung đáp ứng các nhu cầu thanh toán gấp. Điều này làm cho điều kiện vay vốn trở nên khó khăn hơn, dẫn đến sự suy giảm lợi nhuận và tài sản của ngân hàng. Khi rủi ro thanh khoản gia tăng, ngân hàng phải đối mặt với tình trạng đình trệ hoạt động khiến khách hàng không thể thực hiện giao dịch và từ bỏ ngân hàng, dẫn đến sự sụt giảm uy tín và mất khách hàng.
Các khách hàng gửi tiền vào ngân hàng cũng bị ảnh hưởng khi không thể rút tiền để phục vụ các mục đích kiến thức đầu tư, sản xuất hoặc kinh doanh. Họ sẽ nghi ngờ về khả năng hỗ trợ tài chính của ngân hàng và yêu cầu rút tiền, gây áp lực lớn lên ngân hàng. Càng nhiều khách hàng rút tiền, ngân hàng càng chịu thiệt hại, dẫn đến sự mất niềm tin và mối quan hệ với khách hàng.
Đối với các cổ đông, khi không nhận được lợi tức hoặc khoản nợ không được thanh toán đầy đủ, họ sẽ mất niềm tin vào công ty. Mục tiêu đầu tư của họ là để thu lợi nhuận và họ sẽ yêu cầu công ty trả nợ hoặc chuyển vốn đầu tư sang nơi khác.
Trong trường hợp nghiêm trọng, ngân hàng có thể đối mặt với nguy cơ phá sản hoặc phải sáp nhập. Lúc này, Ngân hàng Nhà nước sẽ đóng vai trò là người cho vay cuối cùng, hỗ trợ các ngân hàng thương mại vượt qua khó khăn và khôi phục sự ổn định cho hệ thống ngân hàng.
Đối với doanh nghiệp
Khi doanh nghiệp mất khả năng thanh toán nợ, các chủ nợ sẽ tiếp tục siết nợ và các đối tác sẽ e dè trong việc cung cấp nguyên vật liệu. Việc vay vốn hoặc huy động vốn cũng trở nên khó khăn, đồng thời doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc tìm kiếm một đơn vị tài trợ đáng tin cậy.
Hệ quả đầu tiên là hoạt động sản xuất kinh doanh bị đình trệ do thiếu nguyên liệu và không đủ khả năng chi trả lương cho nhân viên. Hàng hóa sản xuất không đủ để cung cấp cho khách hàng, gây thiệt hại nghiêm trọng cho doanh nghiệp. Nếu tình trạng này kéo dài, doanh nghiệp sẽ đối mặt với nguy cơ phá sản.
Về mặt kinh tế – xã hội, rủi ro thanh khoản của ngân hàng khiến các ngân hàng và doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc huy động vốn, cung ứng tín dụng và hỗ trợ nền kinh tế. Khi thiếu vốn, các hoạt động kinh doanh bị đình trệ, lạm phát gia tăng, quy mô đầu tư giảm và nền kinh tế suy yếu. Điều này sẽ ảnh hưởng đến đời sống của người dân.
Đối với các quốc gia phát triển, nơi có ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế toàn cầu, rủi ro thanh khoản có thể gây ra sự sụp đổ về chính trị và kéo theo ảnh hưởng đến các quốc gia khác.
Ví dụ về rủi ro thanh khoản thương mại
Một bài học quan trọng đối với nền kinh tế toàn cầu là sự sụp đổ của Ngân hàng Lehman Brothers vào năm 2008. Đây là một trong những ngân hàng đầu tư lớn nhất tại Mỹ, sở hữu tới 25.000 nhân viên trên toàn thế giới vào thời điểm đó. Mặc dù sự sụp đổ này không phải xuất phát trực tiếp từ rủi ro thanh khoản của doanh nghiệp, nhưng nó đã tạo ra một cuộc khủng hoảng thanh khoản nghiêm trọng và có những tác động dây chuyền đến nền kinh tế Mỹ và toàn cầu, trong đó có cả Việt Nam.
Với khoản nợ hơn 600 tỷ USD, Lehman Brothers đã tuyên bố phá sản vào ngày 15 tháng 9 năm 2008. Trong suốt quá trình khủng hoảng cho đến khi phá sản, ngân hàng này đã mất hoàn toàn niềm tin từ khách hàng, dẫn đến cuộc rút tiền ồ ạt. Khi đó, Lehman Brothers không thể đáp ứng nhu cầu rút tiền lớn, khiến ngân hàng càng lún sâu vào khủng hoảng và suy yếu.
Từ sự kiện này, chúng ta không chỉ thấy rõ hệ quả nghiêm trọng của rủi ro thanh khoản mà còn nhận thức được mối quan hệ chặt chẽ giữa rủi ro tín dụng và rủi ro thanh khoản. Khi cả hai vấn đề này xảy ra đồng thời, chúng có thể gây ra những tác động rất nặng nề đối với nền kinh tế.
Bài viết trên của HVA đã giúp các bạn hiểu hơn về rủi ro thanh khoản là gì và dấu hiệu nhận biết rủi ro thanh khoản. Tóm lại, rủi ro thanh khoản đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc quản lý hoạt động của ngân hàng. Sự tồn tại và bền vững của một ngân hàng hay tổ chức tài chính phụ thuộc rất lớn vào khả năng quản trị thanh khoản của họ.
